सुनील पोखरेलः डिस्कभर योर सेल्फ

२०५६ साल ।
महिना, गते, बार याद छैन ।
‘अशेष मल्ललाई चिन्छौ ?’ सुनील पोखरेलले सोध्नु भयो ।
‘चिन्छु ।’ लगभग नर्भस् स्वरमा अशेष दाइको अनुहारमा हेरेर मैले भने ।
‘त्यसोभए अब एउटा अभिनय गरेर देखाउ ।’
झुर हिन्दी फिल्मी अभिनय मैले गरेर देखाइ दिएँ । आमा अस्पतालमा छिन् मृत्युशैयामा । छोरो डाक्टरलाई मेलोड्रमाटिक शैलीमा पुकारा गरिरहेछ– ‘आमालाई जसरी भएपनि बचाइ दिनुस्’ । मैले जे गरेँ त्यो मेरो हैसियत थियो । मैले न राम्रा फिल्म हेर्ने अवसर पाएको थिएँ न त राम्रा नाटक नै । अहिले सम्झेर ल्याउँदा लाज लाग्छ । झन् मेरो चर्तिकला हेर्ने उहाँहरुलाई कति सास्ती भयो होला । करिव ९, १० मिनेटमा अन्तर्वार्ता सक्कियो ।

निक्कैवटा गोजी भएको पाइन्ट र रंगीन हाफ सर्टमा हुनुहुन्थ्यो सुनील पोखरेल । त्यो लुखुरे ज्यान, अहिले भन्दा अझै लुखुरे थियो । छातीका प्रसस्त रौँ प्रस्टै देखिन्थ्यो सर्टका टाँकबिचबाट । परिधानमा उहाँ हामी युवाहरुभन्दा निक्कै आधुनिक देखिनु हुन्थ्यो । त्यो पहिलो भेट मेरो स्मरणमा ताजै छ ।

नाचघरमा अन्य ३ विधामा प्रशिक्षण हुन्थ्यो, गायन वाद्यवादन र नृत्य । तर अभिनय कक्षाका लागि आवेदन दिने धेरै थिए । छनौटमा नपरिएला कि भन्ने डर थियो । परियो ।

‘विरेन्द्र हमाल त राजेश हमालका भाइ हुन् नि ।’ बजारमा यस्तै हल्ला थियो । नाचघर पुगेपछि था‘भो । हैन रहेछ । नाचघरमा सुनील पोखरेलले हप्ताको ३ दिन कक्षा लिनुहुन्थ्यो । विरेन्द्र हमालले २ दिन, प्रभाकर शर्माले १ दिन । छुटपुट हरिहर शर्माले । विरेन्द्र सरले सुनील सरलाई गर्ने आदरले लोभलागदो थियो । ‘सुनील दाइ’ वीरेन्द सरको थेगोमै झुण्डिएको थियो । लाग्थ्यो रंगमञ्चको कुरा गर्दा सुनील सरको नाम बिना त्यो कक्षा पुरा हुनेछैन । सुनील सरको प्रतिभादेखि नतमस्तक विरेन्द्र सर । नो सिंगल कमेन्ट ।

हप्ताको ३ दिन पुरा कक्षा सुनील सरले कहिल्यै लिनु भएन । कक्षामा ढिलो आउने र प्राय गफगाफमै कक्षा सक्ने । संघर्षका कथा र पुराना नाटकका कुरा हुन्थे प्राय जसो । ‘जीवन रेखा’ फिल्मको नायकको लागि
अडिसन दिन गएको केटाकेटी भनेर फर्काइ दिए’ सुनाउनु हुन्थ्यो । काठमाडौका सुरुवाती दिनमा बन्द्र अधिकारी र उहाँहरुले भोग्नु भएको आर्थिक अभावका कथा पनि सुनाउनु हुन्थ्यो । धेरै ठाउँमा आइसकेको त्यो कथा यहाँ छैन । धर्मवीर भारतीले लेखेको र भानु भारतीले निदेर्शन गरेको ‘अन्धोयुग’ (नेपालीमा अनुवाद–राजेन्द्र सलभ)को धेरै चर्चा भयो कक्षामा । २०५५मा एकेडेमीमा मञ्चीत उक्त नाटकको अडियो रेकर्ड रहेछ । क्लासमा केही दिन त्यही सुनेर दंग परियो । उहाँले अश्वत्थामाको भुमिका निर्वाह गर्नु भएको रहेछ । क्लासमा यही नाटकमा अभ्यास भयो । मैले पाएँ सञ्जयको भुमिका । धृतराष्ट्र्लाई कुरुक्षेत्र–युद्धको प्रत्यक्ष वर्णन ।
उच्चारणको व्याकरण अश्वत्थामाबाट सुरु भयो । धेरैका जिब्रो लर्बराए । त्यसपछि उहाँलाई मनपर्ने मध्येको नेपाली नाटक गोविन्द गोठालेको ‘च्यातिएको पर्दा’माथि सबैले लिखित विश्लेषण र्गनु पर्यो । त्यसबेलादेखि अहिलेसम्म मलाई लागेको उहाँ नाट्यपाठको किरो हो । अचेल पनि धेरै विद्यार्थीलाई लाग्दो रहेछ उहाँ ह्रस्व–दीर्घ मिलाएर बोल्न सिकाउनु हुन्छ ।

खासमा उहाँलाई नाचघरे कक्षामा खासै रुचि थिएन । हरिहर शर्माको कुरा काट्न नसकेर मात्रै हो । खासमा उहाँ पुर्णकालीक अभियन स्कुलको सोचमा हुनुहुन्थ्यो । ‘नाटक सिक्न दिनको २ घण्टा पर्याप्त छैन । स्कुलको लागि निस्चित पुर्वाधार आवश्यक छ ।’ उहाँ भन्नुहुन्थ्यो । नाटक स्कुलको सपना हामीलाई सुनाउनु हुन्थ्यो । हाम्रो व्याचका १५ जना विद्यार्थीहरु मध्ये धेरै जसो हिरो–हिरोइन बन्ने वा फिल्म खेल्ने सपनामा त्यहाँ पुगेका थियौँ । बेलाबेला केही फिल्मी कलाकारहरु पनि मिसिन आइपुग्थे विरेन्द्र सरको सम्पर्कबाट । खासमा विरेन्द्र सरको चाख फिल्ममा पनि निक्कै थियो । एकदिन कक्षामा ‘हिरोवाला’ कुरा उठ्यो । सबैले त्यहाँ अभिनय सिक्न आउनुको कारण भन्दै थिए । सञ्जय साहको पालो आयो । ऊ नृत्यमा कुसल थियो । पुतलीसडकमा नृत्य प्रशिक्षण कक्षा पनि चलाइरहेको थियो । ‘फिल्मको हिरो बन्ने सपना हो मेरो । डान्स पनि राम्रै गर्छु ।’ मधेसी लवजमा सबैको अगाडि ड्यांड्गै भनिदियो उसले । सुनील सरले भन्नु भयो–‘तिमी हिरो बनेर खाँदैनौ बाबु । यो कक्षा हिरो बन्न आउनेहरुको लागि हैन ।’ त्यसपछि कसैले क्लासमा हिरोको कुरा गरेन । संजय भोलीदेखि नै क्लासमा आएन । त्यसपछि आजसम्म उसलाई मैले भेटेको छैन । जीम गएर शरीर राम्रै बनाएको उछलकुदमा पनि दख्खल भएको अर्को साथी दिलिप न्यौपाने कोर्स सक्किएको केही वर्षपछि मुम्बै पुगेछ हिरो बन्ने सपनामा । अचेल उतै प्ल्याटको व्यापारमा लागेको रहेछ । कहिलेकाहीँ अनलाइन कुरा हुन्छ । उतिखेरै मोडलिडमा व्यस्त रोजिन शाक्य अचेल फेसन सो कोरियोग्राफर र मिडियाकर्मी छ । सितामाया कलकत्तामा म्युजिक पढेर आइ । अचेल ठमेलमा रेष्टुरेन्ट व्यापारमा छ । नारायण ढुड्गाना नाम फेरेर सुर्यकिरण भएछ । जनहितका लागि पेरिसडाँडाको सञ्चार हाकिम छ’रे ! रामशरण दुलाल हेटौडामा लोकल टिभि चलाएर बस्छ । समिर भण्डारी युएईतिर पैसो कमाउँदैछ । कमलमणि, सुरेश, भोला नाटक सहित चलचत्रिमा पनि चर्चित नै छन् । म भने अझै त्यसै हल्लिँदैछु । संयोगले नाचघरे हामी चारै जना गुरुकुल पुग्यौँ ।
मैले सुनील सरलाई भेट्दा उहाँको आरोहणले नियमित नाटक गरिरहेको थिएन । उहाँ केही बृत्तचित्र वा स्कुलका केही नाटकमा फाट्टफुट्ट काम गर्नु हुन्थ्यो पैसाका लागि । गोथे ईन्टिच्युट र फ्रान्सेली केन्द्रमा उहाँहरुले हरेक महिना नाटक गर्दा म गाउँमै गोठालो थिएँ ।
सन्ताउन्न सालमा एकेडेमीसँग मिलेर आरोहण शनिवार नियमित गर्ने कुरा भयो । प्रभाकर शर्माले खेलाएको भुजियाको विज्ञापन टिभीमा कहिल्यै बजेन । हिरो बन्ने भुत त उत्रिसकेको थियो । अब नाटक खेल्न पाउने आशमा त्यता लागियो । वर्षमा ६ वटा नाटक गर्ने योजना भयो । अशेष मल्लले लेख्नुभएको र सुनील सरले निर्देशन गर्नुभएको ‘कुमारी’को अभ्यास सुरु भयो तेस्रोतल्लाको हलमा । छेऊमै थियो तत्कालीन् समकालीन साहित्यका सम्पादक अविनाश दाइको कोठा । त्यसैमा १, २ वटा सम्बाद र कुमारीघरको पहरेदारको भुमिकामा नाचघरे विद्यार्थी कलमलमणि, समीर र मैले खेल्यौँ । मधुपर्कको आँकुरा पृष्ठमा मेरो कविता छापिदिने दाइ श्रीओम श्रेष्ठलाई रिर्हसलमा देखेर अचम्भित भएँ । ‘कुमारी’सँग विहे गर्ने साहसी श्रीमान्को भुमिकामा हुनुहुँदो रहेछ उहाँ । सिमाना फिल्मका निर्देशक प्रकाश सायमीलाई भेटेको त्यहीँ हो पहिलो पटक । उहाँले आफ्नो कविता संग्रह ‘ई सलाईका काँटीहरु’ सुनील सरलाई उपहार दिनु भएको थियो । अरु धेरै मानिसहरु रिहर्सल भैरहेको ठाउँमा आउँथे ।
त्यो खिरिलो ज्यान भएको झुस्स दारी पालिरहने सुनील पोखरेल । दारी जुँगा काट्दा हामीभन्दा कान्छो देखिन्छ । उतिखेरै उहाँको नाम काफी थियो । दिल्लीको नेसनल स्कुल अफ ड्रमाबाट (सन् १९८४ देखि १९८७सम्म) स्नातक गरेर फर्किएपछि उहाँले प्रसस्त काम गरिसक्नभएको रहेछ । मैले आफ्नो क्यारियरका लागि भेट्न चाहेको वा अचानक भेटिएको प्राय सर्जक सुनील पोखरेलसँग काम गरिसकेको अनुभव सुनाउँथे । पत्रकार पुष्कर माथेमालाई सुनील पोखरेलले डा.कनक नखेलाएको भए माथेमा पनि पहिला नाटक खेल्थे भन्ने मलाई सायदै था’हुन्नथ्यो होला । उहाँले जेठो छोरो जस्ता केही राम्रा टेलिफिल्महरुमा पनि काम गरिसक्नु भएकोले रंगमञ्च, टिभी वा पत्रकारिताका धेरै मानिससँग उहाँको संगत भइसकेको रहेछ । देशान्तरमा उहाँको चर्चित स्तम्भको कुरा सुनेको हो । तर ०५६, ५७ मा उहाँले हिमालय टाइम्समा हरेकसाता लेख्ने स्तम्भबाट पनि म निक्कै प्रभावित थिएँ । पत्रकार राजन घिमिरे नाटक रिहर्सल भएकै ठाउँमा लेख लिन आइपुग्थे । उहाँ आधाघण्टामा आफ्नो लेख पुरा गरेर दिनु हुन्थ्यो । पछि दृष्टि साप्ताहिकमा पनि उहाँले केही समय स्तम्भ लेख्नुभयो । सरोजराज अधिकारी उहाँलाई हरेक सोमबार ताकेता गरेर लेखाउँथे । छोटा वाक्यका साथमा छोटै स्तम्भ, सरल भाषा निक्कै पठनीय र चोटिला हुन्थे । उहाँको लेखनको फ्यान नै भएँ म । छोटा वाक्य र सरल भाषाको कुरा गर्दा उहाँ किशोर नेपाललाई सम्झिनु हुन्छ ।

सुनील पोखरेल र रमेश बुढाथोकी विराटनगरमा स्कुलको आखिरी वर्षमा एउटै कक्षामा हुनुहुँदो रहेछ । उहाँको बद्री अधिकारीसँगको भेट, ऐकेडेमीमा हरिहर शर्मासँगको सामिप्य, एनएसडी दिल्लीमा छात्रवृत्ति पाउनु, दिल्लीमा अध्ययन सकेपछि शैलेश आचार्यको चिठीका कारणले नेपाल फर्किने निर्णय गर्नु, निशा शर्मासँगको विवाह, फ्रान्सेली केन्द्र र कल्पना घिमिरेसँगको नाट्ययात्रा, नेपाल टेलिभिजनमा उहाँद्धारा निर्देशित तथा अभिनित टेलिफिल्म प्रसारण र निर शाहसँगको द्धन्द्ध सुनील पोखरेलका जीवनका मैले चाल पाएका रोचक र महत्वपुर्ण मोडहरु हुन् । मेरो ‘रुपान्तरणका लागि रंगमञ्च’ नामको कितावमा उहाँको लामो अन्तरवार्तासँगै ती ईतिहासहरु समेटिएकाछन् । म यहाँ मेरै समयको कुरा गर्छु ।
२०५७ सालको आरोहण शनिवार अन्तर्गत एकवर्षमा मन्चित ५ वटा नाटकले त्यतिखेरको काठमाडौको सुन्यप्राय रंगमञ्चलाई चलायमान बनायो । कुमारी नाटकले सांस्कृतिक अन्धविश्वास र कुमारी परम्परामाथि एक खाले बहस गरायो । तर मिडियाको त्यो बहस बाहिर आउन भने सकेन । सुनील सरले छान्ने नाटकहरु प्राय राजनीतिक र सामाजिक रुपमा समसामयिक भएर मञ्चीत भए । उहाँले नाट्य पाठको शक्तिलाई निक्कै महत्व दिनु भयो । उहाँले छानेका विदेशी वा नेपाली नाटकहरु आफैमा शक्तिशाली थिए । कल्पना घिमिरेको अनुवादमा उहाँले धेरै नाटक निर्देशन गर्नुभयो । नाटककार जुलेस रोमाइन्सको फ्रेन्च नाटकको नेपाली अनुवाद ‘डाक्टर कनक’ले चिकित्सकहरुको प्रबृत्तिमाथि गरेको व्यंग्य निक्कै सान्दर्भिक भयो काठमाडौमा । कल्पना दिदीलाई अनुवादका लागि सहयोगी चाहिएको रहेछ । उहाँ फ्रेन्चबाट सिधै नेपालीमा अनुवाद भन्ने, म नेपालीमा सार्ने । म हरेक दिन २ घण्टा फ्रान्सेली केन्द्र थापाथली जान थालेँ । यसरी भयो उक्त नाटकको अनुवाद ।
त्यसपछि विजय तेन्दुलकरको नाटक ‘जात सोध्नु जोगीको’(अनुप बरालको निर्देशन), सोफोक्लिज्को ‘राजा इडिपस’ जस्ता नाटकहरु मञ्चन भए । रसियन कल्चरल सेन्टरमा सुनील सरकै निर्देशनमा मञ्चन भएको अभि सुवेदीको नाटक आरुका फूलका सपनाले पनि निक्कै प्रसंसा पायो । त्यतिखेर शिव दाइ(रिजाल)को निर्देशनमा त्यही नाटक अंग्रेजी भाषामा संज्ञा थिएटरले मञ्चन गरेको थियो ‘ड्र्म्स् िअफ पिच ब्लोसम्स्’ ।
२०५८, ०५९मा नाटक स्कुलको लागि ठाउँ खोज्न सुनील सर निक्कै कुद्नु भयो । उहाँकै पछि लागेर हामी धेरै युवाहरु कुद्यौँ । सपना उहाँको थियो । उहाँ आफ्नो सपनामा स्पष्ट हुनुहुन्थ्यो । हामी नाटक खेल्न पाउने आशमा पछि कुद्यौँ । अन्तत पुरानो वानेश्वरको डाँडो फेला पर्यो नाटकको लागि । सुरुमा ‘क्रिएटिभ हाइट’ नाम राखिएको यो ठाउँ पछि गुरुकुल नामले प्रसिद्ध भयो । नविन सुब्बाको फिल्म स्टुडियो, आभाषको संगीत र किरण मानन्धरको चित्रकला सहितको रंगमञ्चीय थलोको रुपमा सपना देखिएको यो ठाउँ खासमा त्यस्तो हुन सकेन ।
म सम्झन्छु, धेरै मानिसहरु सुनील पोखरेलको यो सपनालाई आश्चर्य मानेर हेर्दै थिए । यस्तो काम सफल हुँदैन भन्ने थिए केही । केही मानिसहरु चाहिँ सफल नहोस् भन्ने सोच्थे । गुरुकुलको स्थापनामा तात्कालीन मेयर केशव स्थापितको सहयोग थियो । अरु धेरै मानिसको सहयोग थियो होला आर्थिक र नैतिक रुपमा । धेरै भित्री कुरा बुझ्दिन । तर अहिले फर्केर हेर्दा सम्झन्छु त्यो निक्कै गाह्रो र साहसिक काम थियो । आर्थिक भन्दा नैतिक समर्थन जुटाउन गाह्रो थियो । आज म त्यस्तै ठाउँ स्थापना गर्ने र चलाउने जिम्मेवारी बोकेर यात्रारत छु । अहिले अझै बढि उहाँको चुनौतीलाई महसुस गर्छु ।
निर्शा शर्मा र बसन्त भट्टबाहेक हामी सबै युवा कलिला साथीहरु थियौँ त्यहाँ । राजकुमार पुडासैनी, सौगात मल्ल, सरिता गिरि, राजन खतिवडा, अरुणा कार्की, सुवास थापा थिए । पछि थपिए प्रवीण खतिवडा, पशुपती राई, सरस्वती चौधरी, समुना केसी, रामहरी ढकाल, प्रमिला कटुवाल, महेश शाक्यआदि । यो समुहले मञ्चदेखि कचहरी र अनेकौ नाट्य अभ्यासहरुमा कडा मेहनत गर्यो । त्यतिखेर केही समयलाई फिल्म वा टिभिमा जान नपाइने नियम थियो त्यहाँ । एउटा बलियो प्यासनले काम गरेको थियो ।
किन सुनील पोखरेलले आफ्नै पुस्ताका साथीहरुलाई लिएर त्यो ठाउँ चलाउनु भएन ? एउटै छातामुनी आउन लागेका ती अन्य प्रतिभा किन पछि आएनन् ? अझै सोच्ने गर्छु, उहाँकै पुस्ता मिलेर गुरुकुल बनेको भए त्यसले त्यत्रो उचाइ बनाउन सक्थ्यो कि सक्दैन थियो होला । पछि गुरुकुलसँग जोडिन चाहने धेरै मानिसहरु मैले बारम्बार नाटक हेर्ने निम्तो गर्दा पनि करिव २ वर्ष उनीहरु त्यहाँ गएनन् । केही मानिसहरुले त्यहाँ टेक्दैनटेक्ने कसम पनि खाए । तर, सधैँ त्यस्तो भएन । सुनील सर भन्नुहुन्थ्यो–‘हामीले कम्तिमा ३ वर्ष कुर्नु पर्छ र नियमित नाटक गरिरहनुपर्छ ।’ गुरुकुलको पहिलो नाटक अभि सुवेदीले लेख्नुभएको ‘अग्निको कथा’ थियो । जसमा १५ जना कलाकार थियौँ । हामीले उक्त नाटक ३ जना दर्शकलाई पनि देखायौँ । तीन वर्ष कुर्नु परेन । अचम्म मानेर परबाट हेर्दै गरेका वा नाटकभन्ने केही थाहा नपाएका मानिसहरु ह्वारह्वार्ति आउन थाले गुरुकुलमा । बाघभैरव, कर्णाली दक्षिण बन्दछ जस्ता आम मानिसले मन पराउने नाटक मञ्चन भए ।
   
काठमाडौमा टिकट काटेर नाटक हेर्ने कुरा मेरो पुस्तालाई कथा जस्तो भइसकेको थियो । नाचघर, एकेडेमी वा सभागृहमा ३० र ४०को दशकमा नाटकमा लाग्ने दर्शकको भीड प्राय लोककथा जस्तो थियो हाम्रो लागि । ईतिहास पढेर मख्ख हुन्थ्यौँ ।
गुरुकुलमा काम गर्दैगर्दाका धेरै मध्ये दुईवटा अनुवभ यहाँ उल्लेख गर्छु । हाल कान्तिपुर साप्ताहिकका सहायक सम्पादक (उतिखेर सर्वोत्तम मासिकका सह सम्पादक) सञ्जिवन महर्जन जहिल्यै भेट्दा मलाई मायाले गाली गर्नुहुन्थ्यो–‘यो नाटकसाटक छोडिदे केटा र राम्रो जागिर खा । यत्रो विधि विदेशी च्यानल र फिल्महरुको अगाडि तिमेर्को नाटक हेर्न को आउँछ ?’ तर राम्रो नाटक हुँदा थामिनसक्नु दर्शक आए । अग्निको कथा, पुतलीको घर, बाघभैरव, जातसोध्नु जोगीको जस्ता नाटक मज्जाले चले । तर, सञ्जिवन दाइ भने अझै नाटक हेर्न आउनु भएको छैन ।
सुरुसुरुमा धेरै मानिसहरुलाई फोन गनेरै नाटक हेर्न बोलाइन्थ्यो । पछि इमेल र एसएमएस पनि थपियो । एउटा नाटक हेर्न विमल निभा दाइलाई बोलाएको थिएँ । ढोकामा बस्ने साथीहरुले चिनेनछन् । उहाँले टिकट काट्नु परेछ । पछि न्युरोडतिर कतै भेट हुँदा दाइले ठट्टा गर्दै भन्नु भयो– ‘कुनै दिन तपाईँहरुलाई घरमा खाना खान निम्तो गर्छु र हिँड्ने बेलामा खानाको बिल थमाउँछु ।’ त्यतिखेर टिकट दर ५० र २५(विद्यार्थीलाई) रुपैया थियो ।
गुरुकुल स्थापना र यसको निरन्तरतासँगै सुनील सरलाई दुईवटा बलिया चुनौति आए जस्तो लाग्छ मलाई । पहिलोः केही असहयोगी, भाउ खोज्ने रंगकर्मीहरु र निहु खोजुवाहरु । दोस्रोः आन्तरिक द्धन्द्ध । तर, यी दुवैलाई सन्तुलनमा लिएर उहाँले गुरुकुल मार्फत ९ वर्षे क्रान्ति गर्नु भयो । यहाँसम्म आइपुग्नलाई उहाँका केही बलिया नैतिक समर्थकहरु थिए । अभि सुवेदीका नाटकहरु मञ्चन हुनु र प्राज्ञिक वर्गलाई यतातिर ध्यान आकर्षित गर्नु एउटा महत्वपुर्ण पाटो हो जस्तो लाग्छ ।
     
सुरुवातीकालमा काठमडौका दर्शकहरुले नै वास्ता नगर्ने गुरुकुलले अन्तर्राष्टिय प्रसिद्धि पायो । अन्र्तराष्ट्र्यि रंगमञ्चमा अग्निको कथाको सफलता नेपाली रंगमञ्चको एउटा मोड हो भन्ने मलाई लाग्छ । पश्चिम बंगालको बहरामपुरमा प्रिमियर गरिएको यो नाटकले एनएसडी दिल्लीको अन्तर्राष्ट्र्यि नाट्य महोत्सवमा ठुलो प्रसंसा बटुल्यो । यसको प्रस्तुतिलाई स्थानीय पत्रपत्रिकाहरुले निक्कै प्रसंसा गरेर लेखे । अनुप बरालको स्टेज डिजाइले निक्कै तारिफ पायो । इण्डिया टुडेले महोत्सवका दश उल्लेख्य नाटकहरुमा अग्निको कथालाई राख्यो । यहि नाटक डेनमार्क र मस्कोमा समेत मञ्चन भयो । बौद्ध गुम्बाको आधारशिलामा रचिएको यो नाटकले कतै विश्व रंगमञ्चमा सुनील पोखरेललाई उहाँको आफ्नो खाले पहिचान बनाउन मद्धत गर्यो जस्तो लाग्छ । नेपाली रंगकर्मीहरुको लागि एउटा अत्यन्तै खुशीको कुरा एनएसडीका पछिल्ला महोत्सव वा बंगलादेशको ढाकामा भएको नाटक महोत्सवमा समेत ‘सुनील पोखरेलको नाटक हेर्न आएको’ भन्ने दर्शकहरु भेटेर म दंग परेँ । हामी मणिपुरका रतन थियामको नाटक हेर्न मरिमेट्छौँ । हविव तनविर, नसिरिद्धिन शाह, काबलम नारायण पण्डिकर वा बंगलादेशका कमलुद्धिन निलु वा रोर्वट लोपेज, पिटर जादेक जस्ता रंगकर्मी÷निर्देशकको नाटक हेर्न उत्सुक हुन्छौँ । साउथ एसियाली देशहरुमा सुनील पोखरेललाई हेर्न आउने दर्शकहरु रहेछन् ।

सुनील सरको नाटक निर्देशन गरे आफ्नै शैली छ । नाटकको पाठलाई मञ्चन योग्य बनाउने खुवी छ उहाँमा । पाठलाई माया नगरी काट्ने । निर्देशन गर्दा कलाकारलाई कहिल्यै आफै अभिनय गरेर नदेखाउने । कलाकारको आफ्नो पारालाई नै मञ्चमा ल्याउन खोज्ने । तर सम्बाद बोल्ने शैलीमा चाहिँ निक्कै नियन्त्रण गर्ने । उहाँ नाटकको पाठ छान्ने कुरामा पनि सम्झौता गर्नु हुन्न भन्ने मलाई लाग्छ । उहाँ क्षमतावान् कलाकार चिन्न सक्ने निर्देशक हो । कमसललाई बनाउनतिर लाग्नुभन्दा एउटा चलाख निर्देशकले खोज्ने सजिलो बाटो त्यही हो क्षमतावान् खोजेर ल्याउने । ठीक पाठ, ठीक कलाकार, ठीक कोरियोग्राफर, ठीक मञ्च परिकल्पनाकार कसरी खोज्ने ? एउटा निर्देशकको लागि यो जटिल प्रकृया हो ।

अनगिन्ति कार्यशालाहरु भए गुरुकुलमा । विदेशी निर्देशकहरु आएर नाटक निर्देशन गरे । ३ देशीय नाटक महोत्सवबाट सुरु भएर १७ देशसम्मको महोत्सव आयोजना गर्यो गुरुकुलले । बालकृष्ण समको नाममा समर्पित नाटकघर त छँदैथियो करिव १५० दर्शक क्षमताको । हरिप्रसाद र गोपालप्रसाद रिमालको नाममा अर्को नाटकघर बन्यो लगभग ४०० दर्शक क्षमताको । नाटकबाहेक कविता, संगीत, चित्रकलाका नियमित कार्यक्रमले गुरुकुललाई एउटा केन्द्रको रुपमा स्थापित हुन धेरै वर्ष लागेन । ०६२, ०६३को स्रष्टा आन्दोलनमा ०६२ चैत्र ३० गुरुकुलको घटनाले एउटा नयाँ उचाइ थप्यो आम मानिस ।
एउटा व्यक्तिको सपनामा ९ वर्षमा गुरुकुलमा जति काम भए यसले रंगमञ्चबाहेक साहित्यको पाठकदेखि चलचित्रसम्म परिवर्तन ल्याउन मद्दत गर्यो । त्यो थामिनसक्नुको थियो । यस्तो अवस्थामा कि त नेतृत्व सम्हाल्ने अर्को मान्छे चाहिन्छ । कुसल व्यवस्थापन चाहिन्छ । संकट आउँछ । काठमाडौको गुरुकुलबन्द हुनु र विराटनगरको गुरुकुलमा झार पलाउनुमा के सम्बन्ध छ ? उहाँ विना यो संस्थामा काम नहुने नै रहेछ त ?


उहाँको रक्सी पिउने लतको बारेमा धेरै मानिसहरु अनेक अड्कल काट्छन् । म केही वर्ष उहाँसँग काम गरेको हुनाले मलाई सोध्छन् । त्यसो त उतिखेर धेरैले मलाई गुरुकुलको प्रवक्ता भनेर गाली गरेका हुन् । त्यो डाँडामा आफुलाई रंगकर्मी भन्ने एकहुल मानिसहरु मलाई कुट्न पनि आएकै हुन् । यो लेख धेरै मानिसहरुले मलाई सोध्ने प्रश्नको उत्तर हैन ।

गुरुकुल बन्द भएपनि अचेल अनामनगरमा एउटा फ्ल्याटमा उहाँको अफिस छ ‘ज्ञ’ डिस्कभर योर सेल्फ । कुमार नगरकोटीले जुराइदिएको नाम । नाटकका केही विद्यार्थीहरु छन् । अस्ति भर्खरै गुरुपुर्णिमामा म उहाँलाई भेट्न गएको थिएँ । तिनै विद्यार्थीहरुसँग उहाँले सेक्सपियरको ‘मिडनाइट समर ड्र्मि’ गर्ने योजना गर्नु भएको रहेछ । शिल्पीमा मञ्चन गर्ने उहाँको ईच्छा । मैले ‘हुन्छ’ भने ।

२०७२ साउन